„Królewską uwieńczony koroną rządził on powierzonym mu

Przez Boga państwem i narodem dzielnie i z pożytkiem.

[…] podniósł on do wielkości dzieła swoje, murował miasta,

/Janko z Czarnkowa/

Kazimierz Wielki, syn Władysława Łokietka i księżnej Jadwigi, urodził się 30 kwietnia 1310 roku w miasteczku Kowal na Kujawach.
O dzieciństwie przyszłego króla, jego wychowaniu i nauce niewiele wiadomo. Wśród wychowawców był Spytko z Melsztyna i Jarosław Bogoria Skotnicki, którzy kształcili umysł i umiejętności rycerskie przyszłego władcy. Jego późniejsza działalność pokazuje, że był to jeden ze światlejszych monarchów swoich czasów.
Miał lat około jedenastu, gdy został zaręczony z Judytą, córką groźnego przeciwnika Jana Luksemburczyka. Ale z kombinacji politycznej nic nie wyszło i wkrótce narzeczeństwo zostało zerwane. Największego swego wroga – Krzyżaków – Łokietek próbował zaszachować nowym przymierzem z równie przez nich zagrożona Litwą. Tym razem piętnastoletni Kazimierz został ożeniony z córką wielkiego księcia litewskiego Giedymina, Aldoną Anną. To małżeństwo, jak i następne z Adelajdą, Krystyną Rokiczańską i księżniczką głogowską Jadwigą nie przyniosło męskiego potomka.
Po śmierci króla Władysława Łokietka, Kazimierz został koronowany na króla Polski. Uroczystość koronacyjna odbyła się w Krakowie w dniu 25 kwietnia 1333 roku, gdzie w obecności najwyższych dostojników kościelnych, książąt i rycerstwa arcybiskup Janisław przyozdobił skronie jego oraz Aldony Anny koronami królewskimi.
Był to okres trudny dla państwa polskiego. Ziemie polskie dopiero od niedawna i tylko częściowo zjednoczone, wyniszczone długotrwałymi wojnami niewesoły przedstawiały widok. Silne państwo krzyżackie, wzmocnione świeżo zdobytymi Kujawami, zagrażało Polsce od północy. Od południa roszczenia terytorialne wysuwał król czeski Jan Luksemburski, który tytułował się królem Polski i stale utrzymywał bliskie stosunki z Krzyżakami. Na środkowym zachodzie głęboko w ziemie polskie wcinała się Niemiecka Nowa Marchia. Słaba wówczas Polska nie mogła sobie pozwolić na wojnę z takimi potęgami. Należało za wszelką cenę dążyć do pokojowego uregulowania konfliktów.
Jesienią 1335 roku na zjeździe w węgierskim Wyszechradzie Jan Luksemburski w zamian za opłatę 20 tysięcy kop groszy praskich zrezygnował z pretensji do korony polskiej. W 1339 roku Kazimierz Wielki zrzekł się praw do księstw śląskich zawarł układ w Wyszechradzie uzyskując poparcie Węgier dla swych roszczeń do Rusi Halicko-Włodzimierskiej i przeciwko Krzyżakom. 1343 roku zawarł z Krzyżakami pokój w Kaliszu, odzyskując Kujawy i ziemie Dobrzyńską. W latach 1340 – 1349 przyłączył do Polski Ruś Halicko-Włodzimierską, a w latach 1351 – 1359 przyłączył Mazowsze.
Prowadząc politykę pokojową mógł skupić się na reformach wewnętrznych. Trzeba było nie tylko odbudować Polskę ze zniszczeń, ale także usunąć różnice, jakie w ciągu dwustu lat rozbicia dzielnicowego narosły między poszczególnymi częściami kraju, poprzez ujednolicenie praw i stworzenie jednolitego systemu gospodarczego.
W spokojnych latach panowania Kazimierza ożywiła się znów kolonizacja. Powstało wiele nowych miast i osad np. Kazimierz pod Krakowem, czy Kazimierz nad Wisłą.
Wiele uwagi król Kazimierz poświęcił obronności kraju, o czym świadczy budową licznych zamków i fortyfikacji. W czasie swojego panowania wybudował 66 zamków warownych, 27 miast i założył około 500 wsi.
Cytując kronikarza Jana Długosza „Kazimierz był jednym spośród wszystkich królów polskich, który królestwo polskie wzbogacił, uświetnił i wsławił wybudowaniem różnych wspaniałych, murowanych kościołów, zamków, miast i dworów.”
Największym osiągnięciem budowlanym króla było przekopanie kanału łączącego Bochnię z Krakowem, odwrócenie koryta Wisły w okolicach Nowego Korczyna i założenie stawów rybnych oraz regulacja brzegów Wisły i Nidy.
Gdy chodzi o samo miasto Busko istnieje wzmianka, że po zniszczeniu klasztoru i miasta przez stronnika Wacława II biskupa Muskatę, Kazimierz Wielki nadał mieszkańcom przywileje pozwalające na odbudowę miasta.
Za jego panowania dokonano również istotnych przeobrażeń w zakresie sądownictwa i ustawodawstwa. Wydarzeniem ogromnej wagi była dokonana w latach 1346-1347 kodyfikacja prawa w postaci „Statutów wiślicko-piotrkowskich.”
Budowa nowej reformacji państwowej i reforma sądownicza wymagały ludzi wykształconych. Dostarczyć ich miało nowo powołana do życia Akademia Krakowska. Wydając 12 maja 1364 roku akt erekcyjny uczelni Kazimierz Wielki wyrażał pragnienie, „aby tam była potężnych nauk perła, w której wykształciliby się mężowie wyróżniających się dojrzałą rozwagą, uwieńczeni cnotami i biegli w różnych dziedzinach wiedzy, aby powstało tam obfite źródło nauki, z którego bogactwa mogliby czerpać wszyscy pragnący wtajemniczenia w arkana wiedzy.”
Król chętnie uczestniczył w różnych przedsięwzięciach przemysłowo-handlowych, wydawał przywileje dla poszukiwaczy metali, interesował się górnictwem. Do niego należały kopalnie olkuskie i żupy solne, których organizacje uporządkował wydając w 1368 roku specjalny statut. Otaczał opieką handel, nadając kupcom liczne przywileje.
Cieszył się Kazimierz wielki ogromnym autorytetem w Europie. Gdy w roku 1364 gościł w Krakowie koronowane głowy: króla Węgier Ludwika, króla Cypru Piotra, króla Danii Zygmunta i cesarza Karola IV, zasobność naszego9 kraju wywołała uznanie i pochwały cudzoziemców. Zjazd krakowski był świetną demonstracją gospodarczych rządów Kazimierza. Pod okiem mądrego króla zjednoczony i bezpieczny kraj z roku na rok rósł w dobrobyt i siłę.
Wszystkie te zasługi położone dla wewnętrznego i zewnętrznego rozwoju państwa sprawiły, że historia przyznała synowi Władysława Łokietka miano WIELKIEGO.

ZASTAŁ POLSKĘ DREWNIANĄ A ZOSTAWIŁ MUROWANĄ

Na Ponidziu zachowały się prawdziwe perły gotyckiej architektury sakralnej fundowane przez wielkiego twórcę „Polski murowanej” – Kazimierza III Wielkiego.
Są to między innymi:

Kolegiata w Wiślicy

Gotycka bryła kolegiaty wzniesiona w XIV w. dominuje w panoramie miasteczka. Jest to budowla z ciosów kamiennych, halowa, dwunawowa o krzyżowo-żebrowych sklepieniach wspartych na trzech smukłych filarach przypominających rozwinięte palmy. Wnętrze surowe z nielicznymi ozdobami. W prezbiterium freski rusko-bizantyjskie przedstawiające sceny biblijne oraz postacie świętych oświetlone słońcem wpadającym przez witrażowe okna o glifach zdobionych ornamentami roślinnymi i geometrycznymi.

Kościół św. Mikołaja w Starym Korczynie

Ufundowany przez Kazimierza Wielkiego w miejscu wcześniejszej budowli z XII w. Budowla gotycka, prezbiterium i dolna część nawy wykonana z ciosu, wyższa część nawy ceglana z dekoracją zendrówkową.

Kościół św. Piotra i Pawła w Stopnicy

Wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego w roku 1362 stoi w zachodniej części wzgórza stopnickiego. Budowla halowa, dwunawowa, oskarpowana. Sklepienie krzyżowo-żebrowe wsparte na dwóch dziesięciobocznych filarach. W jednym ze zworników rzeźba głowy fundatora. Kościół posiada jedno z najpiękniejszych wnętrz kazimierzowskich.